Efektywność sposobu oceniania od dawna stanowi temat do debaty o jego przydatności i wierzytelności. Bez wątpienia, dla wielu rodziców, nauczycieli, ale także uczniów, przynajmniej w jakimś stopniu, oceny mogą być odzwierciedleniem posiadanej wiedzy lub umiejętności. Można zatem stwierdzić, że stopnie mogą motywować uczniów do pogłębiania swojej wiedzy. Zwłaszcza, że wystarczająco wysoka średnia ocen może otworzyć przed uczniem drzwi do wymarzonej szkoły ponadpodstawowej lub skutkować otrzymaniem przez ucznia świadectwa z paskiem lub innego wyróżnienia na koniec roku szkolnego. Należy jednak zastanowić się, czy obecnie funkcjonujący system oceniania faktycznie jest wiarygodnym przekładnikiem posiadanej wiedzy oraz czy w efektywny sposób motywuje uczniów do jej dalszego zdobywania.

Po pierwsze, należy zastanowić się z jakich powodów uczniowie faktycznie chcą pogłębiać wiedzę. Emil Stan w swoim artykule dowodzi, że przeciętnie 26% uczniów, uczy się, aby dostać dobrą ocenę. Dowiódł on także, że około 35% uczniów uczy się, bo „musi”. Wykazał on także, że prawie połowa badanych uczniów chciała zdobywać dobre stopnie z powodu rodziców. Jest to ważna informacja, szczególnie w kontekście uczniów szkół podstawowych. Autor wskazuje, że uczniom w takim wieku trudno jest dostrzec korzyści, jakie mogą zyskać w przyszłości dzięki nauce. Duża część odpowiedzialności leży natomiast po stronie rodziców, którzy według przytoczonego badania w znacznym stopniu wpływają na motywację uczniów do nauki[1]. Trudno jest zaprzeczyć, że młodsi uczniowie nie zawsze mogą sobie zdawać z długoterminowych korzyści płynących ze zdobywania edukacji. Sam ostatnio byłem świadkiem konwersacji między dwójką swoich młodszych uczniów. Przebiegła ona następująco:

- Uczeń A: Proszę Pana, dlaczego muszę się uczyć angielskiego? Ja chcę zostać piłkarzem.

- Uczeń B: Jak chcesz zostać piłkarzem to potrzebujesz angielskiego! Inaczej nie będziesz mógł rozmawiać z piłkarzami z drużyny, którzy nie są z Polski. Prawie do każdej pracy trzeba znać angielski!

Pokazuje to zatem, że niektórzy uczniowie, tak jak uczeń B, są świadomi korzyści płynących ze znajomości obcego języka już w młodym wieku. Nie należy jednak zapominać, że w kontekście uczniów szkół podstawowych i niżej, ogromnym motywatorem do nauki są nie tylko ciekawie przeprowadzone zajęcia, ale także rodzice i oceny.

Jakie są zatem inne zalety oceniania? Według badania przeprowadzonego przez Thomasa R. Guskey, uczniowie czują się szczególnie wyróżnieni i zmotywowani, gdy pozytywnie wykonają skomplikowane zadanie, które wymaga dodatkowego wysiłku. W tym celu, muszą oni jednak otrzymać jasne i przejrzyste oczekiwania oraz instrukcje od nauczyciela[2]. Namacalnym dowodem poprawnie wykonanego zadania jest w tym przypadku pozytywna ocena. Niezwykle ważne jest zatem, by co jakiś czas stawiać uczniom wyzwania, odpowiednie do ich zdolności. Trzeba pamiętać, że każdy uczeń jest inny i droga, jaką uczeń A musi przejść, by otrzymać ocenę bardzo dobrą może różnić się od drogi ucznia B, który chce uzyskać taką samą ocenę jak uczeń A. Należy zatem pamiętać, że szkolne oceny mogą być wiarygodnym źródłem postępu uczniów w zdobywaniu wiedzy, jednakże niekoniecznie zawsze w skali kolektywnej, ale z oddzielnej pespektywy dla każdego ucznia[3]. W celu motywacji uczniów do pogłębiania wiedzy, mogą oni być nagradzani za uczestnictwo w zajęciach lub wykonywanie zadań dodatkowych. Może im to uświadomić, że są w stanie wykonywać bardziej złożone zadania, oraz czuć się nagradzani za ich dodatkowy wysiłek. Pozwala to wysunąć stwierdzenie, że oceny nie muszą być wyznacznikiem zdobytej wiedzy i umiejętności na tle innych uczniów, ale nagrodą za indywidualnie włożony dodatkowy wysiłek w proces uczenia się. Jaki cel mają zatem egzaminy na koniec działu, semestru albo roku?

Należy pamiętać, że jedynym celem ocen nie jest tylko motywacja sama w sobie, ale także przygotowanie uczniów do dorosłego życia. Na przykład, aby pozytywnie zdać egzamin FCE, do którego też przygotowujemy w szkole British Academy, uczeń musi uzyskać przynajmniej 60% z egzaminu końcowego. Jest to system jednolity i stosowany wobec każdego ucznia i bez względu na motywację lub włożony wysiłek, uczeń musi uzyskać wyżej wymieniony wynik, aby zdobyć certyfikat FCE, dzięki czemu łatwiej ocenić jego umiejętności językowe na tle pozostałych uczniów danego języka. W obecnych czasach, egzamin FCE lub inny potwierdzający znajomość języka angielskiego na poziomie B2 bardzo często jest także wymogiem przy rekrutacji na wiele stanowisk pracy. Ocenianie zatem sprawia, że pracodawcom łatwiej jest sprawdzić, czy kandydat będzie odpowiedni na dane stanowisko. Może to sprawić, że uczeń będzie miał większą motywację do zdobycia co najmniej wymaganego wyniku z egzaminu językowego. Zdobywanie ocen w szkole przygotowuje więc uczniów do uczestnictwa w innych egzaminach takich jak wspomniany egzamin FCE, egzamin na prawo jazdy lub inny potwierdzający kompetencje w danej dziedzinie.

Kolejnym atutem oceniania jest pomaganie uczniom w lepszym radzeniu sobie ze stresem. Bez wątpienia, egzaminy nierzadko są przyczyną niespokojnych godzin spędzonych na powtarzaniu materiału. Należy jednak pamiętać, że umiejętność radzenia sobie ze stresem jest niezwykle przydatną i potrzebną umiejętnością w dorosłym życiu[4].

Podsumowując, oceny stanowią jeden z podstawowych elementów towarzyszących uczniom. Ocenianie nie tylko może pomóc określić w jakim stopniu przyswoiliśmy dany materiał, ale także zmotywować nas do dalszego pogłębiania wiedzy, a przede wszystkim do utrwalenia jej. Ponadto, egzaminy oswajają uczniów ze stresem co może zwiększyć ich umiejętność do radzenia sobie z nim w dorosłym życiu.

Mateusz Turski

Źródła:
[1] Stan, Emil. (2012). The Role of Grades in Motivating Students to Learn, 1999-2001.

[2] Guskey, Thomas R. (2006). “It Wasn’t Fair!” Educators’ Recollections of Their Experiences as Students with Grading, 12-13.

[3] Baker, Sandra i Strout Sarah. (2017). Using Rubrics for Grading and Assessment, 1-2.

[4] https://business.aau.ac.ae/uploads/blog/blog2015why-exams-are-necessaryen.pdf

.